Jakie są wady i zalety konkubinatu?

Zawarcie związku małżeńskiego pociąga za sobą określone skutki prawne m.in. powstaje wspólny majątek, władza rodzicielska nad wspólnymi dziećmi, prawo dziedziczenia z ustawy. Wspólna jest też odpowiedzialność za długi małżonków, czego nie ma w związku konkubenckim, w którym partnerzy nie odpowiadają wzajemnie za swoje zobowiązania. Ale w przypadku konkubinatu wyłączone jest dziedziczenie ustawowe, brak domniemania ojcostwa, różne są nazwiska w rodzinie, utrudniony jest dostęp do informacji, trudniej też o kredyt bankowy, utrudnione jest też dochodzenie roszczeń dotyczących spraw majątkowych.

Tak jak w związku małżeńskim, konkubenci mieszkają razem i dzielą ze sobą wspólny majątek. Prawo własności należy jednak nie do obu partnerów, ale do osoby, która go nabyła. Oznacza to, że partnerzy nie mają żadnych praw do rzeczy nabytych podczas trwania związku przez drugiego z nich i po rozstaniu nie mogą domagać się podziału majątku po połowie. Jedynie w przypadku przedmiotów nabytych wspólnie obowiązuje zasada współwłasności w częściach ułamkowych. Aby zapobiec ewentualnym sporom i procesom po rozpadzie związku, warto jest wcześniej sporządzić odpowiednią umowę majątkową, która ureguluje te kwestie. W przeciwnym razie może dojść do skomplikowanego i długotrwałego dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. W praktyce możliwe są wówczas trzy drogi rozwiązania tego problemu: rozliczać konkubinat jak spółkę cywilną, jak współwłasność lub jako bezpodstawne wzbogacenie.

Inaczej też niż w związku małżeńskim konkubenci nie mają obowiązku wzajemnie łożyć na swoje utrzymanie. Również w razie rozpadu związku, byli partnerzy nie mogą wystąpić w stosunku do siebie z roszczeniami alimentacyjnymi. Istnieje jedynie obowiązek alimentacyjny rodziców wobec wspólnych dzieci.

Domniemanie ojcostwa, czyli uznanie z mocy prawa, iż ojcem dziecka jest mąż matki, również nie dotyczy konkubinatu. W przypadku urodzenia dziecka ze związku nieformalnego konieczne jest złożenie przez ojca oświadczenia przed urzędnikiem stanu cywilnego o uznaniu dziecka lub wniesienie do sądu rodzinnego pozwu o ustalenie ojcostwa.

Z uwagi na fakt, iż konkubinat w Polsce nie jest objęty żadną ustawą konkubenci, inaczej niż małżonkowie, nie wchodzą do kręgu spadkobierców ustawowych. Po śmierci partnera nie mają zatem prawa do dziedziczenia z ustawy. Zdarzać się więc mogą sytuacje, gdy partner żyjący w konkubinacie nie otrzyma majątku po zmarłym i nie będzie uczestniczyć w jego podziale. W przypadku natomiast, gdy zmarły nie pozostawił żadnego krewnego, jego część majątku przechodzi w drodze dziedziczenia na Skarb Państwa. Jedyną formą zabezpieczenia prawa partnera do części majątku po śmierci konkubenta jest testament. Powinien on jednak być sporządzony w odpowiedniej formie pisemnej lub notarialnej.

Osoby żyjące w wolnym związku, podobnie jak w małżeństwie zazwyczaj łączy więź uczuciowa, fizyczna i gospodarcza. Jednak ich relacja nie jest w żaden sposób uregulowana przez prawo co sprawia, że nie mogą korzystać z tych samych uprawnień co małżonkowie.

Jest to szczególnie istotne w przypadku choroby czy śmierci partnera, gdy nawet wieloletni konkubent nie ma żadnych praw. Dlatego decydując się na związek nieformalny warto zasięgnąć porady doświadczonego prawnika i dokonać odpowiednich czynności prawnych, aby obie strony były zabezpieczone na wypadek rozstania lub zaistnienia zdarzeń losowych.

Autor: Anna Czamarska – adwokat, członek Izby Adwokackiej w Warszawie, stały mediator sądowy i mediator Centrum Mediacyjnego przy Naczelnej Radzie Adwokackiej, wizytator Zespołu Wizytatorów Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, wykładowca Szkolenia Aplikantów Adwokackich, od ponad 20 lat prowadzi własną Kancelarię Adwokacką w Warszawie.

Przeczytaj także inny artykuł autorki: Rozdzielność majątkowa a prowadzenie firmy