K.Lebiedowicz-Grzanka: autorskie prawa majątkowe. Wszelkie prawa zastrzeżone©

Kto jest twórcą według polskiego prawa? Czym są prawa autorskie? Jakie prawne znaczenie nadać nocie copyright? Czym jest monopol twórcy i jakich doznaje ograniczeń? To podstawowe zagadnienia, z którymi zmaga się każdy twórca, a także korzystający z dzieł innego autora.

 Prawo autorskie

Czy przedszkolak może być twórcą? Pewnie, że tak! Ochrona prawna przysługuje każdemu, kto stworzył utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. Utworem jest natomiast, każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Laurka otrzymana na Dzień Matki lub Ojca jest świetnym przykładem tego, iż Twoje dziecko również może być autorem.

Prawo autorskie twórcy obejmuje prawa osobiste, a także prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste związane są przede wszystkim z możliwością opatrzenia dzieła swoim nazwiskiem. Prawa te są niezbywalne oraz nieograniczone w czasie. Wśród nich można wymienić prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo do nadzoru nad korzystaniem z dzieła.

Monopol twórcy

Natomiast drugą grupę praw autorskich stanowią prawa majątkowe (ang. copyright). Autorskie prawa majątkowe przysługujące twórcy, powstają łącznie z powstaniem utworu. W przeciwieństwie do praw osobistych są zbywalne oraz ograniczone w czasie. Monopol autorski został uregulowany w ustawie z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 17: twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Co więcej, autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu prawnego. Najpopularniejszą umową, której przedmiotem jest uregulowanie sposobu korzystania z cudzych utworów jest licencja. Wyróżnia się kilka rodzajów licencji, które pozwalają na dostosowanie umowy do potrzeb licencjobiorcy.

Czym jest nota copyright?

W praktyce dość często w książkach czy publikacjach pojawia się charakterystyczny znaczek litery „c” w kółku ©, czyli nota copyright albo też podkreślenie, że utwór podlega prawom autorskim, a wszelkie jego kopiowanie, powielanie czy zwielokrotnianie jest zabronione. I tak właśnie jest – wszystko to jest zabronione z mocy samego prawa. W polskim prawie, umieszczenie lub nie noty copyright nie ma większego znaczenia oraz nie powoduje żadnych skutków w sferze prawa autorskiego.

Dzieje się tak, dlatego iż w krajach, które ratyfikowały konwencję berneńską o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 1886 r., stosowanie tego znaku nie jest konieczne, gdyż uznaje się, że samo utworzenie dzieła jest wystarczające do ustanowienia prawa autorskiego. Polska ratyfikowała konwencję w 1934 r. i jest stroną jej ostatniej redakcji paryskiej.

Zgodnie z Konwencją, ochrona praw autorskich jest automatyczna, nie wymaga żadnej rejestracji, ani umieszczenia noty o prawach autorskich czy też znaczka ©. Według konwencji – czas trwania ochrony obejmuje życie autora i minimum pięćdziesiąt lat po jego śmierci. Natomiast polski Ustawodawca przyjął, że autorskie prawa majątkowe gasną – co do zasady – z upływem lat siedemdziesięciu.

 Ochrona prawna autorskich praw osobistych

W przypadku naruszenia praw autorskich twórcy przysługuje prawna ochrona. Od osoby, która je naruszyła można domagać się:

– zaniechania naruszania,

– usunięcia skutków naruszenia,

– naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę określonej kwoty na wskazany cel społeczny,

– wydania uzyskanych korzyści.

Niezależnie od tego, uprawniony może domagać się również podania do publicznej wiadomości orzeczenia sądu, a także przeprosin oraz zapłaty sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.

Nie można też wykluczyć ochrony jaką gwarantuje kodeks cywilny, jeżeli dojdzie również do naruszenia dóbr osobistych.

Z policyjnych statystyk wynika, że w latach 2011-2012 liczba tylko przestępstw stwierdzonych przeciwko prawom autorskim kształtowała się na poziomie ponad 10 000 rocznie. W porównaniu z latami 1996-1999, gdzie liczba przestępstw wyniosła ok. 2 000 rocznie, wzrost wyniósł 500%! Rekordowym rokiem okazał się 2010 rok, gdzie liczba przestępstw stwierdzonych przeciwko prawom autorskim wyniosła prawie 21 000!

 Dozwolony użytek – ograniczenia monopolu twórcy

Zgodnie z art. 23 ustawy, bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Jednakże, nie upoważnia to do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno- urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych, które posiadają cechy samodzielnego utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego i nie jest związane z celem zarobkowym.

Ponadto, zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym.

Jak zostało wyrażone w przepisach, nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, któremu nie można przypisać samodzielnego znaczenia gospodarczego, ale jednocześnie stanowi integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie przekaz utworu w systemie teleinformatycznym.

Jak to mówią „wszystko jest dla ludzi”. Oczywiście, ale pamiętać należy o legalnym korzystaniu z utworów. Wraz z rozwojem środków masowego przekazu wzrasta ryzyko łamania praw autorskich twórców. Nielegalne kopiowanie, ściąganie oraz powielanie treści jest przestępstwem i warto o tym pamiętać! Jednocześnie, każdy twórca powinien być świadomy ochrony swoich prawa, a także możliwości wystąpienia z roszczeniem przeciwko naruszającym jego utwory.

Autor: Katarzyna Lebiedowicz-Grzanka – radca prawny, właściciel KLG Kancelarii, zajmującej się obsługą prawną firm i dbającej o bezpieczeństwo prawne biznesu. Specjalista z zakresu prawa autorskiego. www.klgkancelaria.pl

fot. shutterstock